door : Bert Pijnse van der Aa november 2012
Op basis van de studie van JP gordon :” is US growth over ”
wordt steeds duidelijker: dat een sterke opleving van de economie, noodzakelijk om het voorzieningen – niveau in stand te houden én een oplossing om de enorme schuldenberg af te bouwen tot aanvaardbare proporties, voorlopig niet in zicht is
De altijd maar groeiende economie De uitvinding van de stoommachine is de oorzaak geweest van het tijdperk waarin we nu leven. Lichamelijke arbeid kon worden vervangen door mechanische arbeid. Dat leidde tot een fascinerende periode, waarvoor na de renaissance de basis was gelegd door de wetenschap ( leonardo Da Vinci, Galileï, Newton) en waardoor de welvaart ontstond waarin we leven.
Vóór de industriële revolutie, die toen begon was er geen economische groei, zoals Jp Gordon in zijn paper ” is Us Growth over; faltering innovations confronts six headwinds ” , aantoont. Het principe dus: dat door investeringen te doen de productie steeds verder opgevoerd kan worden en er steeds meer winst gemaakt kan worden, waarmee dan weer zaken kunnen worden gefinancierd in het publieke domein. Na de franse revolutie , die min of meer samenviel met de ontwikkelingen, werd een sociaal contract tussen de staat en haar burgers vastgelegd, waarbij werd afgesproken dat de eerste hen bescherming zou bieden , scholing en sociale zekerheid en de ander in ruil daarvoor belasting zou betalen.
Vóór de uitvinding van de stoommachine was de productie van de mens en zijn lastdier beperkt tot de maximale hoeveelheid arbeid die zij op een dag konden leveren uit de energie in het voedsel dat ze aten. Nu werd het mogelijk om met kapitaal machines te laten bouwen, waardoor producten konden worden verkocht, de winst geïnvesteerd in nieuwe en betere machines enzovoort .. De inkomsten van de staat stegen navenant. Uiteindelijk ging het zo goed dat op basis van de aanhoudende groei de AOW werd ingevoerd en voorzieningen voor burgers steeds beter werden. Ergens in de 70 er jaren werd het gewoon om geld te lenen voor het kopen van een huis en andere kapitaalgoederen, wat natuurlijk een enorme boost aan de economie gaf. Schulden aflossen en rente betalen is geen probleem zolang het mechanisme van economische groei in stand blijft.
Echter, sinds de eeuwwisseling ergens stagneert die en nu is de vraag : ” Wanneer komt de economische groei terug ” en wanneer kan de enorme berg schulden die niet alleen burgers , maar ook overheden inmiddels maakten , weer terugbetaald worden ?
In zijn studie: “ Is US economic growth over? “, schrijft Robert J Gordon :
Since Solow’s seminal work in the 1950 's, economic growth has been regarded as a continuous process that will persist forever. But there was virtually no economic growth before 1750, suggesting that the rapid progress, made over the past 250 years, could well be a unique episode in human history, rather than a guarantee of endless future advance at the same rate.’ Vrij vertaald : vóór het jaar 1750 was de economische groei nihil. Zou het niet kunnen zijn dat de afgelopen 250 jaar een unieke periode in de menselijke geschiedenis waren ?
In de grafiek is te zien hoe de arbeidsproductiviteit zich ontwikkelde in de verschillende perioden vanaf de 1e industriële revolutie.
Te zien is, dat na de beroemde internet bubble in 2000, de economische groei en productiviteit tot een historisch laag punt daalden. De de laatste jaren bedroeg de gemiddelde groei niet meer dan 0,5 %.
Juist nu de hele wereld aan elkaar hangt van schulden zou een een krachtige economische groei noodzakelijk zijn.
In de Europese Unie is de staatsschuld inmiddels gestegen tot gemiddeld 90 % van het Bruto Nationaal Product en in America en Japan is die nog hoger. Die schulden smoren de economische groei.
Wolfgang Schäuble, minister van financiën van Duitsland, op de G-top, november 2012 : “ Duurzame groei kan niet worden gebouwd op een schuldenberg “
Schulden
Vanaf de start van de industriële revolutie groeide de economie als kool. Tot aan de zestiger jaren had het moreel kompas de mensen er nog van weerhouden geld te lenen; geld lenen was moreel verwerpelijk en werd door de kerk afgewezen. Maar toen het bijna letterlijk tegen de plinten aan klotste, werd de verleiding te groot en kon ‘La grande bouffe” beginnen.
In het begin nog bescheiden, maar gaandeweg steeds brutaler. ( net als in de film ) . Geld maken met geld ging een steeds groter aandeel vormen van het BNP ten koste van de –minderwaardige – industrie, die meer en meer naar lage – lonen landen verhuisde.
In de meeste westerse landen is het aandeel van landbouw en industrie marginaal in vergelijk met de dienstensector.
Banken en verzekeraars
Met het bekend worden van hun malversaties die in 2008 leidden tot de crisis waarin we nu verwikkeld zijn, was het even schrikken voor de sector , maar inmiddels lijken ze al weer van de schrik bekomen en is het business as usual.
Niet zo verwonderlijk als we beseffen dat ons hele bestaan zowat afhankelijk is van de producten die zij leveren.
Als consument, huiseigenaar, aandeelhouder, pensioen-gerechtigde, werknemer, verzekeringnemer en spaarder tegelijk, zijn we verstrikt geraakt in het systeem dat we zelf hebben gecreëerd.
“Om een begrip van de Franse filosoof René Girard aan te halen: onze jacht op rijkdom is mimetisch, nabootsend: wij begeren wat onze buurman heeft, en willen hem voorbijstreven. Dit streven is de psychologische motor achter de groei-dwang. Deze motor hebben wij via onze sociale en economische instituties maatschappelijk vorm gegeven.” ( lees het artikel op deze site )
Bouwen Een van de grote groeimotoren van de afgelopen decennia, waarin de kongsie van overheid, banken, projectontwikkelaars en bouwers samenspanden, was de bouw:
Nadat de centrale overheid de contourennota had vastgesteld kon men aan de slag.
De slimme handelaar kocht het weiland van boeren voor 4 euro per m2 en verkocht het door aan de gemeente die het bestemmingsplan al klaar had. Voor inmiddels 250 euro werd de grond doorverkocht aan project- ontwikkelaars die het gretig afnamen, want er was een grote vraag naar woningen. De ene na de andere Vinex wijk werd uit de grond gestampt en de huizen werden verkocht vanaf de tekentafel . De bank gaf bijna ongezien een lening. Het ging goed. Maar het kon nog beter !
In de 90 er jaren ging het zó goed met de economie dat oppertunistische economen het verhaal de wereld inhielpen dat de economie voortaan áltijd zou blijven groeien. Prijzen van huizen stegen met 10 % per jaar. Als je vandaag een huis kocht van 200.000 euro, was het een jaar later 20.000 euro meer waard. In die situatie wilden de banken wel geld lenen. Zelfs aan mensen die helemaal geen geld hadden, want die konden met de waardestijging van hun woning altijd de rente betalen aan de bank.
Maar de ‘economen’ hadden ons (alweer) voor de gek gehouden en nu bevinden we ons in een situatie die precies omgekeerd is; niemand wil nog een huis kopen dat over een jaar waarschijnlijk 20.000 minder waard is. Logisch dat de bank even ‘niet thuis’ geeft.
Ook in de vastgoedwereld valt voorlopig geen verbetering te verwachten. Het bouwen van kantoren was aanbod gestuurd, eveneens gedreven door enorme rendementen, met als gevolg dat op dit moment de leegstand van kantoren wordt geschat op 1,8 miljoen m2
Daarnaast hebben de meeste vastgoedbedrijven – net als de huiseigenaren – hun bezitting voor een te hoog bedrag op de balans staan en daar moet wat aan gebeuren om de boel weer vloeibaar te maken.
Volgens Rudy Stroink van vastgoedbedrijf TCN en eigenaar van het Media Park te Hilversum, moeten de gezamelijke vastgoedeigenaren bedragen in de orde van honderden miljoenen afschrijven.
Onlangs publiceerde DTZ zadelhof – toonaangevend in vastgoed – een rapport waarin de conclusie wordt getrokken dat het grootste gedeelte van de kantoren gesloopt zal moeten worden. Wie dat gaat betalen is nog niet bekend, maar de eigenaren kunnen dat wellicht niet meer omdat ze failliet zijn, zoals bijvoorbeeld TCN inmiddels is. In dat geval zal de rekening uiteindelijk bij de belastingbetaler terechtkomen.
Dan zijn er nog de gemeenten die agrarische grond kochten voor 4 euro per m2 en voor 250 euro verkochten aan projectontwikkelaars.
Maar de projectontwikkelaars kopen de grond niet meer. Met de opbrengsten uit grondverkoop haalden de gemeenten veel geld op waarmee ze de begroting rond konden krijgen en het voorzieningen – niveau verder konden opvoeren en mooie projecten initiëren. Nederland werd heel mooi.
Maar ook zij moeten nu afwaarderen en wederom wordt de rekening neergelegd bij de belastingbetaler. In veel gemeenten wordt daartoe de WOZ waarde verhoogd. Zo krijgen huiseigenaren, die de waarde van hun bezit al zien dalen, de rekening dubbel gepresenteerd.
Aldus verdampt het grootste gedeelte van de waarde die in de afgelopen decennia werd gecreëerd. Wat overblijft zijn schulden. ( Verstandig waren de mensen die hun schulden aflosten )
Zorg kosten Als nederlanders in een willekeurige enquete wordt gevraagd wat zij belangrijk vinden, zullen zij zorg en veligheid als antwoord geven; als ze vervolgens de vraag wordt voorgelegd of ze daarvoor geld over hebben, zal die bevestigend worden beantwoord.
Maar dat tussen de uitslag van een enquete en de werkelijkheid een discrepantie bestaat wisten we al langer.
Onlangs, toen het regeerakkoord werd gepubliceerd met daarin de aankondiging van een inkomsafhankelijke zorgpremie, brak de pleuris uit, met name uit de hoek van grootverdieners. Dat de winnaars van de verkiezingen, PVDA en VVD, hun wederzijdse weerzin aan de kant hadden gezet om het land uit de crisis te halen, maakte geen indruk. Dat er bezuinigd moest worden Ok ! maar niet bij ons. Het voorstel werd ijlings ingetrokken.
Het werkelijke probleem : de stijging van de zorgkosten, vooral veroorzaakt door de toenemende vraag uit de vergrijzende bevolking, werd genegeerd en zo verplaatst naar later.
De komende 20 jaar zal het aantal 75 jarigen bijna verdubbelen. In 2012 maakt de ouderenzorg nog 17 % uit van het totaal , maar zal navenant groeien. (bron : CBS ). Dit jaar zijn de babyboomers met pensioen gegaan en over twintig jaar bestaat het land voor het grootste gedeelte uit mensen die niet werken.
De zorgkosten bedragen in 2012 zo,n 90 miljard en maken daarmee 36 % uit van de 245 miljard euro die het rijk uitgeeft. Vanaf 2000 zijn ze gestegen met 100 % van 45 naar 90 miljard euro .
Per nederlander is dat een bedrag van 5.392,- euro (http://www.gezondheidszorgbalans.nl/). Wordt de stijging van 6,5 % , die zich de afgelopen 10 jaar voordeed, doorgetrokken, dan komt de rekening per inwoner , over tien jaar uit op 10.121,- euro . Omdat er steeds minder werkenden zullen zijn die de premies moeten betalen, komt de solidariteit verder onder druk te staan.
Wat uit de eerste reacties naar voren kwam was: dat (werkende ) mensen uit de middenklasse niet zullen toestaan dat hun inkomen wordt afgeroomd teneinde mee te betalen aan de ziektekostenpremie van de lager opgeleiden. ( ” Ik voel geen urgentie om een deel van mijn inkomen over te dragen aan een bouwvakker” Volkskrant 03-11-2012 ).
Aannemelijk is het het dat de zorg , die juist egalitair was geworden, weer elitair zal worden. Mensen met geld zullen zorg kunnen inkopen. Voor mensen die niet genoeg gespaard hebben zal een versoberde zorg overblijven. Overigens zijn die ontwikkelingen al langere tijd zichtbaar. Privé klinieken en zorghotels schieten als paddestoelen uit de grond.
Belangrijk is het dus dat de economie op een of andere manier weer op gang komt . Robert J Gordon zet daar in zijn studie vraagtekens bij.
27 november 2016 is het nu, 4 jaar ná dit artikel en 8 jaar ná 2008. Al weer geruime tijd scheiden de media ronkende berichten af over de groeiende economie ( 0,7 % ), stijgende huizenprijzen en records op de aandelenmarkten, als Koen Heagens het artikel : ” In de nieuwe economische werkelijkheid speelt de staat een hoofdrol”, schrijft. Daaruit deze twee fragmenten :
Het nieuwe staatskapitalisme blinkt uit in paniekvoetbal.
De 20ste-eeuwse variant stond in dienst van een groter Doel. De communistische landen kenden 5-jarenplannen. De westerse staten bemoeiden zich met de economie om een welvaartsstaat op te tuigen.
Anno 2016 is zo'n langeretermijnvisie ver te zoeken. Het enige wat telt is tijd kopen. Tijd om het bestaande financiële systeem te redden van de ondergang.
Dat is als pleisters plakken op een slagaderlijke bloeding. Van een structurele oplossing is geen sprake. Integendeel, uitgerekend de fouten die eerder tot de kredietcrisis leidden, worden herhaald. Opnieuw groeit de mondiale schuldenberg. Opnieuw ontstaan er zeepbellen. Het enige verschil met de wereld van vóór 2008 is dat het dit keer niet particuliere banken en bedrijven zijn die de bubbels blazen, maar overheden en centrale banken. Zij blijven tegen beter weten in telkens nieuw geld het systeem in pompen.
Volgende mondiale crisis Daarmee ligt het scenario voor de volgende mondiale crisis klaar. Het kan minder dan een jaar duren, het kan ook pas over een decennium zo ver zijn. Maar wie tegen die tijd de grote schuldige is, staat nu al vast: het staatskapitalisme. Tegenstanders van big government zijn de messen al aan het slijpen. Wie heeft tenslotte willens en wetens al die financiële bubbels opgeblazen? Wie is geld in het systeem blijven pompen, hield wankelende banken op de been, heeft de schuldenberg verder aangejaagd? Wie was de afgelopen jaren de bepalende factor in de economie? Precies. It's the government, stupid! Daarmee zal de aloude discussie van staat versus markt weer van voor af aan beginnen. Dat het de politici en centrale bankiers te doen was om het kapitalisme te redden - en niet om welvaart te herverdelen, of de macht van multinationals te beknotten - zullen nog maar weinigen zich herinneren. Aan het verhaal dat markten en staten niet zonder elkaar kunnen, heeft dan helemaal niemand meer behoefte. In plaats daarvan zullen de oude ideologische schema's worden afgestoft.