OPINIE – Rutger Bregman − 09/08/13, 12:39
Een consultant waar iedereen het mee eens is, zoals Ab Klink, leutert doorgaans uit zijn nek, schrijft columnist Rutger Bregman.
Gezocht: de miljarden van Klink. Eh? Die 8.000.000.000 euro die we zouden besparen. Oud-minister Ab Klink, inmiddels consultant, verklapte het precies een jaar geleden: minstens een kwart van alle zorg is overbodig.
Schokkend, inderdaad. Maar politici van links tot rechts vonden het juist prachtig. Geen moeilijke keuzen meer, maar zorgeloos bezuinigen. Het zou de kwaliteit alleen maar ten goede komen. Gaat het tegenwoordig over de groei van het zorgmonster (30 procent van het bbp in 2040), dan klinkt het eensgezind: eerst de verspilling uit het systeem.
Een consultant waar iedereen het mee eens is, leutert doorgaans uit zijn nek. Want hoe pompen we acht miljard uit de zorg zonder dat een oproer uitbreekt? Klink vergat het te vermelden, waar hij overigens een prima reden voor had. Er is geen oplossing die niet tot oproer leidt.
Illusie
‘Simpele megabesparingen zijn een illusie’, schreef het Centraal Planbureau onlangs nog. Illusies doen het geweldig in het Nederlandse zorgdebat. Neem de SP, die de marktwerking eruit wil. Alsof de kosten niet al vijftien jaar geleden begonnen te stijgen, ver voordat de ‘marktwerking’ (of wat er voor door moet gaan) werd ingevoerd. Of neem de VVD, die de kosten wil beperken door ze naar de patiënt te verschuiven. Alsof hogere eigen bijdragen het zorggebruik afremmen. En alsof de vraag het aanbod bepaalt, in plaats van andersom.
De grootste struisvogel was Klink zelf natuurlijk, zes jaar geleden. Begin dit jaar deed hij in Vrij Nederland een paar ontluisterende uitspraken over de invoering van marktwerking onder zijn leiding. ‘Wij vertrouwden erop dat medici niet meer zouden gaan behandelen.’ En: ‘Mijn grondidee was dat het voor artsen vrij duidelijk is wanneer je iets moet doen of niet.’ Ah, dus die hele stelselwijziging was op onzinnige aannames gebaseerd.
Het pleit voor Klink dat hij van mening is veranderd nu de werkelijkheid tegenvalt. Hij schreef er een mooie oratie over. Maar waar blijven die miljarden? Ze bevinden zich in het ‘Grote Grijze Gebied’, schrijft het CPB, daar waar noch de wetten van de markt, noch de wetten van de overheid gelden. Hier heersen de wetten van de willekeur.
Lastige keuzen
Even graven in de berg rapporten over de zorg leert je meer over het menselijk tekort dan een levenslange studie van de oosterse filosofie. Boeken we efficiencywinst bij de ene behandeling, dan pompen we even later meer in de andere. Laten we huisartsen meer zelf doen, dan gaan specialisten duurder opereren. Versoberen we het ene zorgpakket, dan exploderen de kosten van het andere. Beperken we de perverse prikkels, dan ontstaan er wachtlijsten. Geven we ziekenhuizen met wachtlijsten extra geld, dan houden ze hun wachtlijsten zo lang mogelijk.
‘Door het grote grijze gebied in de zorg zullen ook in de toekomst besparingen in de efficiëntiesfeer moeilijk te realiseren zijn’, concludeert het CPB droogjes. ‘Lastige keuzen over toegang en financiering van de zorg zijn onvermijdelijk.’
Er zijn twee opties: harde grenzen stellen, of de patiënt meer laten betalen. Het eerste leidt tot een dure zorg met wachtlijsten, het tweede tot een peperdure zorg met overbehandeling. Minister Schippers is – naar goed Paars gebruik – toch maar gaan budgetteren. Ziekenhuizen mogen straks nog maar 1,5 procent per jaar groeien. Het is dan ook een kwestie van tijd voordat de wachtlijsten terugkeren, met bijbehorend oproer.
Niets doen
Grenzen stellen kan ook per behandeling. Dan komt er een maximum aan wat een levensjaar mag kosten. Een beetje zoals het College voor Zorgverzekeringen het zich voorstelde bij de ziektes van Pompe en Fabry, maar dan op grote schaal. Wil het kabinet zo 8.000.000.000 euro besparen, dan plast Dominique van der Heyde pas echt in haar broek van opwinding.
Voor politici die hun carrière liefhebben, is er nog een derde optie: niets doen. De zorgkosten stegen in veertig jaar met 1.250 procent. Dat kan nog wel even doorgaan zo – ten koste van onderwijs, defensie, uitkeringen en andere bijzaken. 2040 is nog ver weg. Tot die tijd kunnen we ons bezighouden met het restje symboolpolitiek dat buiten het Grote Grijze Gebied valt. Een fikse korting op de salarissen van alle zorgbobo’s? Het CPB kent er een majestueuze besparing van 0,1 procent voor toe.
Rutger Bregman is historicus